Geçen gün gazeteci Nilay Örnek’in “Nasıl Olunur?” isimli podcastinde Adnan Bali ile yaptığı söyleşiyi dinledim. Bali eski İş Bankası genel müdürlerinden, hâlen bankanın ve Şişe Cam'ın Yönetim Kurulu Başkanı. Önde gelen, başarılı bir özel sektör bürokratı.

Söyleşi Nilay’ın “Türkiye hâlâ çalışanın bir yerlere gelmesine müsaade ediyor mu” sorusuyla açılıyor.

Bali’nin bu soruya yanıtı olumlu.

“Cumhuriyetin en önemli vasıflarından bir tanesinin bu ülkedeki en kısıtlı imkânlara sahip çocuklar için bile bir dikey mobilizasyon, yukarıya doğru bir hareket, hatta daha açık ifade edersem bir üst sınıfa geçebilme imkânı sunabilmesidir” diyor.

Aynı soru bana da sorulsaydı aynı yatakhaneyi ve dershaneyi paylaştığım ortaokul ve lise arkadaşlarıma, SBF’deki sınıf arkadaşlarıma ve kendi kişisel geçmişime bakarak benzer bir yanıt verebilirdim diye düşündüm.

Sonra tereddüt ettim. Gerçekten de hâlâ böyle bir imkân var mı diye!

Dışardan bakıldığında sistem büyük ölçüde aynı.

Her şeye rağmen kalitelerini korumayı başarabilen ortaöğrenim kurumları hâlâ var, üniversitede okumak neredeyse bedava.

Yüksek fiyatlar ödenerek okunabilen üniversiteler içinde ciddiye alınacak eğitim kurumlarının sayısı bir elin parmaklarına zor ulaşıyor; sayıları az olsa da devlet üniversitelerinin bazıları bu kalitenin de üstüne çıkabiliyor.

Ancak iyi üniversitelerin nesli de giderek yok olma noktasına yaklaşıyor.

AKP’nin üniversiteler üzerindeki vesayet kurumu YÖK, üniversiteleri “yüksek lise” düzeyine indirgedi.

Birçok üniversite, gençleri dört yıllığına da olsa işsizlik istatistiklerinden uzak tutabilme görevini yerine getirmekten başka bir işe yaramıyor.

Millî Eğitim Bakanlığı’nın öğrencilerin önüne çıkardığı engeller de cabası!

Sistem herkesi imam hatip okullarına yönlendirmeye çalışıyor ama bunların içinde kaliteli bir eğitim düzeyine ulaşabilenlerin sayısı iki elin parmakları kadar bile değil.

Deyim yerindeyse eğitim sistemi, fakirliği yeniden üretmeye odaklanmış durumda.

Bütün bunları aşmayı başaran çocukların bir kariyer mesleğine adım atabilmeleri ise ceplerine koyabilecekleri bir kartvizit olup olmamasına bağlı.

Yazılı sınavda en yüksek notları alanların, “mülakatta” elenip işsizliğe terk edilmeleri işten bile değil.

Gazeteler neredeyse her gün böyle bir haber verebiliyor.

Siyasi nepotizm, liyakatin yerini aldı.

Benim üniversiteyi bitirdiğim yıllarda arkadaşlarımın hiçbirinde böyle bir kuşku yoktu.

Okuldaki sınav notlarına bakarak bile kimin ileride devlette genel müdür, büyükelçi ya da vali olabileceğini tahmin etmek mümkündü.

Nitekim en önemli kariyer mesleklerinin sınavlarını, sınıfın en çalışkanları kazandılar; “falanca Maliye müfettişliği sınavını kazanmış” dediklerinde kimsenin aklına “hadi canım, nasıl kazanabilir ki” sorusu gelmedi.

Evet, fakir ailelerin çocukları hâlâ iyi okuma olanağına sahip olabilirler ama artık sadece bu yeterli değil.

Parti devletinde memuriyete adım atabilmek bile ailenizin geçmişine, sosyal medya mesajlarınıza, sosyal medyada kimleri takip ettiğinize bağlı.

Devlet kadrolarında yükselebilmek, parti zincirinin bir halkası olabilmenizle ilgili.

İyi okumuş, akıllı çocukların bir şansı olabilecekse o da özel sektörde olabilir gibi görünüyor ki artık oralarda da bilgi ve yetenekten önce diplomaya bakmayı “İK yöneticiliği” zanneden tipleri aşmak, deveye hendek atlatmaktan zor olabilir.

Yaşım ilerledikçe karamsar mı oluyorum diye endişe de ediyorum ama sistem bir kere bozuldu mu, yeniden düzeltmenin ve hâline yoluna koyabilmenin çok zor olduğu gerçeğini de unutamıyorum.

Buna ne zinciri adı veriliyor bilmiyorum ama kötü eğitimli, yeteneksiz mezunların yöneteceği kurumların, bir sonraki yöneticilerinin onlardan da kötü durumda olacaklarını tahmin etmek için allame olmaya gerek yok.

Kötü öğretmen kötü öğrenci yetiştirir, o kötü öğrenci öğretmen olduğunda kendisinden kötüsünü yetiştirir, zincir böylece hep daha kötüye doğru uzar gider.

“Öğretmen” mesleğinin yerine diğer meslekleri de yazabilirsiniz. Hesap uzmanı, müfettiş, öğretim üyesi, büyükelçi, doktor, vali, hâkim, savcı, asker vs.

Kötü vali, daha kötü maiyet memuru yetiştirir, o daha kötü kaymakam ve vali olur, zincir böylece hep daha kötüye doğru uzar gider.

Bunca yılın ardından günün birinde seçimi kaybedip giderlerse, AKP’den geriye kalacak en kötü miras sanırım bu olacak.

Kaybolan para yine kazanılır ama kötü eğitimle kaybedilen nesillerin yerine iyi eğitimlilerini koyabilmek için çok ama çok uzun yıllar gerekir.

Not: Nilay Örnek’in Adnan Bali ile yaptığı söyleşi, Nasıl Olunur podcastinde yayınlandı. Spotify, Storytel ve youtube’dan ulaşabilirsiniz. Özellikle küçük çocuk sahibi genç ebeveynlerin ve artık kendilerine bir yol çizme zamanı gelen gençlerin dinlemelerini öneririm.